Greek Albanian Bulgarian Czech Dutch English Estonian Finnish French German Icelandic Irish Italian Norwegian Portuguese Russian Slovenian Spanish Swedish Turkish
Εφημερίδα ΗΩΣ
Είσοδος μελών



  

Επισκέπτες
Έχουμε 75 επισκέπτες συνδεδεμένους

Δράμα, η εξέγερση του Σεπτεμβρίου 1941

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Θ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ

ΔΡΑΜΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 1941:

Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΑ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΠΟΥ ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΘΗΚΕ

Όταν ο ελληνικός λαός την άνοιξη του 1941 βρέθηκε υπό τριπλή κατοχή, είχε δύο δρόμους να επιλέξει: να υποταχθεί, να συμβιβαστεί και να λουφάξει ή να οργανωθεί, να αντισταθεί και να παλέψει. Οι Έλληνες γενικότερα και οι Δραμινοί συγκεκριμένα, με εξαίρεση τους προδότες, τους ταγματασφαλίτες και τους βουλγαρογραμμένους, ακολούθησαν τον δεύτερο, τον δύσκολο αλλά και ηρωικό δρόμο. Στην αντίσταση του ελληνικού λαού, η Εξέγερση της Δράμας, που οργανώθηκε από την τοπική οργάνωση του ΚΚΕ τον Σεπτέμβρη του 1941, κατέχει ιδιαίτερη θέση, γιατί ήταν το πρώτο στην Ελλάδα και το δεύτερο στην Ευρώπη οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα κατά του Άξονα. Αυτό το πρωτοπόρο κίνημα συκοφαντήθηκε, υποτιμήθηκε ή αποσιωπήθηκε, αλλά με τα βιβλία των Δημήτρη Πασχαλίδη – Τάσου Χατζηαναστασίου, Τα γεγονότα της Δράμας. Εξέγερση ή προβοκάτσια; (2003, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) και του Σπύρου Κουζινόπουλου, Δράμα 1941. Μια παρεξηγημένη εξέγερση (2011) ανατράπηκε η συκοφαντική άποψη περί προβοκάτσιας, αποκαταστάθηκε ο ηρωικός του χαρακτήρας και αναδείχτηκε η ιστορική του σημασία.

 

Τα αίτια και οι προϋποθέσεις για την ένοπλη δράση-εξέγερση

1) Οι βουλγαρικές διώξεις και η επιθυμία απελευθέρωσης. Μετά την κατάληψη της Δράμας από τους Βουλγάρους (21 του Απρίλη 1941) άρχισε προσπάθεια εκβουλγαρισμού του πληθυσμού της περιοχής της. Λεηλατήθηκαν ναοί και μονές, απελάθηκαν οι Έλληνες παπάδες και λειτουργούσαν Βούλγαροι παπάδες, έκλεισαν τα ελληνικά και άνοιξαν βουλγάρικα σχολεία, η βουλγαρική γλώσσα ήταν υποχρεωτική, έγινε αλλαγή ονομάτων πόλεων, χωριών και οδών, επιβλήθηκαν φόροι στον ελληνικό πληθυσμό, απαγορεύτηκε στους Έλληνες γιατρούς, δικηγόρους και φαρμακοποιούς να ασκούν το επάγγελμά τους και εγκαταστάθηκαν χιλιάδες Βούλγαροι έποικοι.

2) Η δημιουργία αντάρτικων ομάδων στην Ελλάδα, και στη Δράμα, συνδέεται με την απόφαση του Γραφείου Μακεδονίας-Θράκης (Μακεδονικό Γραφείο) του ΚΚΕ για αντίσταση στη Μακεδονία στα τέλη του Ιούνη του 1941 αλλά και για την παροχή έμπρακτης αλληλεγγύης προς τη Σοβιετική Ένωση λόγω της γερμανικής εισβολής στις 22 του Ιούνη 1941 και της σοβιετικής έκκλησης για έμμεση βοήθεια μέσω αντιστασιακών ενεργειών σε ολόκληρη την Ευρώπη.

3) Υπήρχε ισχυρή παρουσία του καπνεργατικού κινήματος αλλά και παράνομη δράση του ΚΚΕ στην περιοχή της Δράμας στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Στις εκλογές του 1935 το ΚΚΕ πήρε στον Ν. Δράμας 23%, το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό του κόμματος σε πανελλαδικό επίπεδο. Οι κομμουνιστές στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας είχαν μείνει ασύλληπτοι από το καθεστώς του Μεταξά (λειτουργούσε παράνομο κομματικό τυπογραφείο στη Μυρρίνη Σερρών).

4) Είχαν προηγηθεί μονωμένες αντάρτικες ενέργειες σε Θάσο και Νιγρίτα, αλλά στην περιοχή της Δράμας οργανώθηκε μία αντιστασιακή ενέργεια με μαζικό χαρακτήρα.

5) Η Εξέγερση εκδηλώθηκε στην αρχή της Κατοχής, πριν να σταθεροποιήσουν τη θέση τους οι Βούλγαροι στην περιοχή.

6) Πιθανόν υπήρξε επίσπευση της έναρξης της Εξέγερσης για να μην ανακαλυφθεί το σχέδιο και πραγματοποιηθούν συλλήψεις από τους Βουλγάρους.

7) Ήταν δυναμική αντάρτικη δραστηριότητα, επειδή χτυπήθηκαν ταυτόχρονα πολλοί στόχοι τόσο στη Δράμα όσο και σε πολλά χωριά της, δεν ήταν εξέγερση που προκλήθηκε τυχαία και αυθόρμητα, αλλά μετά από προετοιμασία.

 

Η προετοιμασία της ένοπλης δράσης

Η προετοιμασία για την ανάπτυξη αντάρτικων ομάδων στην περιοχή της Δράμας με καθοδηγητή το μέλος του Μακεδονικού Γραφείου και γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ Παντελή Χαμαλίδη (Αλέκο) άρχισε τον Ιούλη του 1941. Στις αρχές του Αυγούστου, με εντολή του Μακεδονικού Γραφείου ανέβηκαν 75 αντάρτες στο Τσαλ Νταγ (όρη Λεκάνης) με αρχηγό τον Μιχάλη Γεωργιάδη (Σπάρτακο) από τον Νικηφόρο και υπαρχηγό τον Πέτρο Παστουρματζή (Κίτσο) από τη Δράμα. Σε όλα σχεδόν τα χωριά της Δράμας οργανώθηκαν αντάρτικες ομάδες και σε ορισμένα χωριά του κάμπου Πόντιοι οπλαρχηγοί συνεργάστηκαν με στελέχη του ΚΚΕ. Στην πόλη της Δράμας δημιουργήθηκαν τον Αύγουστο του 1941 δύο ένοπλες ομάδες, με αρχηγούς τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Αδαμίδη και τον Θεόφιλο Ψαρρά από τον Άγιο Αθανάσιο. Παράλληλα, στην προετοιμασία του αντάρτικου αγώνα συνέβαλε αποφασιστικά η τοπική οργάνωση του ΚΚΕ στα Κύργια, επειδή το χωριό αυτό ήταν πολύ κοντά στο Τσαλ Νταγ, όπου δημιουργήθηκαν αντάρτικες βάσεις.

 

Η απόφαση για την Εξέγερση

Τα Μέλη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ (πρώτος γραμματέας Παρασκευάς Δράκος, δεύτερος γραμματέας Απόστολος Τζανής, γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Καβάλας Θεόκλητος Κρόκος, γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Δράμας Παντελής Χαμαλίδης, γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Νιγρίτας Μωυσής Πασχαλίδης, Λάμπρος Μαζαράκης κ.ά.) συμμετείχαν σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 15 του Σεπτέμβρη στην Ηλιοκώμη, όπου αποφασίστηκε η οργάνωση περισσότερων ενόπλων τμημάτων, όχι όμως εξέγερση.

Η απόφαση και η προετοιμασία για την Εξέγερση συζητήθηκαν σε συσκέψεις στη Δράμα και σε Άγιο Αθανάσιο, Δοξάτο, Προσοτσάνη και Χωριστή, όπου διατυπώθηκαν προβληματισμοί από τοπικά στελέχη του ΚΚΕ για την οργάνωση άμεσης ένοπλης δράσης. Τα μέλη της Αχτιδικής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ, την οποία μετέτρεψε ο Χαμαλίδης σε επαναστατική, από την αρχή αντέδρασαν στην εξέγερση και υποστήριξαν ότι έπρεπε να πληθύνουν τις αντάρτικες ομάδες και ανάλογα με την εξέλιξη του πολέμου να προγραμματίσουν τη δράση τους, αλλά ο Χαμαλίδης υποστήριξε ότι: Οργανώνουμε επανάσταση, πάρτε το απόφαση και απείλησε ότι όποιος αντιδράσει, θα τουφεκιστεί (Σταύρος Σταυρίδης). Η απόφαση για την Εξέγερση πάρθηκε από τον γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ Χαμαλίδη: Ένα τόσο πλατύ, παλλαϊκό επαναστατικό ξεσήκωμα δεν κρύβεται. Το ξέρουν ή δεν το ξέρουν οι Βούλγαροι, η εξέγερση θα γίνει και θα καταπλήξουμε όχι μόνο την Ελλάδα, μα ολόκληρο τον κόσμο! (Αντώνης Αντωνίου).

Η απόφαση για την ημερομηνία έναρξης της Εξέγερσης

Η ημερομηνία (28 προς 29 του Σεπτέμβρη 1941) για την εξέγερση καθορίστηκε στις 26 του μήνα στην πόλη της Δράμας σε σύσκεψη κομματικών στελεχών στην οποία μάλλον δεν συμμετείχαν (πλην του Χαμαλίδη) άλλα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι τα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου αιφνιδιάστηκαν από την έναρξη της Εξέγερσης και για τον λόγο αυτό έστειλαν εσπευσμένα στην Ηλιοκώμη τον δεύτερο γραμματέα Απόστολο Τζανή, ο οποίος απευθύνθηκε στους κατοίκους του χωριού: Δεν ξέρω από πού δόθηκε αυτή η εντολή για επανάσταση. Εάν θέλετε να αγωνισθείτε για την ελευθερία της Ελλάδας, ακολουθήστε με. Με αυτό που κάνατε σήμερα δίνετε το δικαίωμα στον κατακτητή να βάλει σφαγή στον ελληνικό λαό.

 

Η έναρξη της Εξέγερσης

Το βράδυ της 28ης του Σεπτέμβρη 1941 η ανατίναξη του εργοστασίου ηλεκτροφωτισμού του Χατζόπουλου κοντά στον Αρκαδικό της Δράμας ήταν το σύνθημα για την έναρξη των αντάρτικων επιχειρήσεων. Ομάδα ανταρτών επιτέθηκε στο στρατόπεδο του Σώματος Εφοδιασμού Πολέμου και στον Σιδηροδρομικό Σταθμό της Δράμας, αλλά οι επιθέσεις απέτυχαν λόγω της μικρής αριθμητικής δύναμης και της έλλειψης οργάνωσης των ανταρτών. Το βράδυ αυτό αντάρτικες ομάδες επιτέθηκαν και σε σταθμούς χωροφυλακής, κοινοτικά καταστήματα και γέφυρες σκοτώνοντας Βούλγαρους χωροφύλακες, προέδρους κοινοτήτων αλλά και Έλληνες συνεργάτες τους σε πολλά χωριά του Ν. Δράμας. Κινήσεις ανταρτών ή αποχώρηση των εκπροσώπων των βουλγαρικών αρχών σημειώθηκαν επίσης σε χωριά των Ν. Σερρών και Καβάλας.

 

Τα βουλγαρικά αντίποινα

Από το πρωί της 29ης του Σεπτέμβρη, τα βουλγαρικά αντίποινα ήταν σκληρά τόσο στην πόλη όσο και σε πολλά χωριά του Νομού της Δράμας, αλλά και στις πρωτεύουσες και σε χωριά των Ν. Σερρών και Καβάλας. Στην πόλη της Δράμας πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις αμάχων, δολοφονίες στους δρόμους, βασανισμοί σε αστυνομικά τμήματα και σε στρατώνες αλλά και μαζικές εκτελέσεις στην περιοχή του Ινστιτούτου Καπνού, στους πρόποδες του Κορυλόβου, στον δρόμο προς το Μοναστηράκι, πίσω από το Γυμνάσιο Αρρένων, πίσω από το πάρκο των Κομνηνών, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου και στη Στενήμαχο. Συνολικά τα καταγεγραμμένα θύματα από τις σφαγές των Βουλγάρων ήταν 2.140, 1.547 στον Ν. Δράμας, 483 στον Ν. Σερρών και 110 στον Ν. Καβάλας (Δημήτρης Πασχαλίδης – Τάσος Χατζηαναστασίου). Επίσης, από την 29η του Σεπτέμβρη οι Βούλγαροι άρχισαν την καταδίωξη των ανταρτών και την καταστολή της Εξέγερσης, πραγματοποίησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και διέλυσαν τις αντάρτικες ομάδες στο Παγγαίο και στο Τσαλ Νταγ.

Η εκδοχή της προβοκάτσιας

Ο εισηγητής της άποψης περί προβοκάτσιας, ότι οι βουλγαρικές κατοχικές αρχές συνεργάστηκαν με τους Έλληνες κομμουνιστές της Δράμας για να ξεσπάσει εξέγερση και να δικαιολογήσουν σφαγές κατά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής με σκοπό να αλλοιωθεί η εθνολογική της σύσταση, ήταν ο Έλληνας γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας το 1941 Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο συνεργαζόμενος δηλαδή με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές της Μακεδονίας διοικητής της (έκδοση βιβλίου 1949): Αι εν Δράμα στρατιωτικαί και πολιτικαί βουλγαρικαί αρχαί ανέλαβον την σκηνοθέτησιν οργανώσεως στασιαστικού κινήματος διά προσελκύσεως των Ελλήνων κομμουνιστών της περιοχής, πειθομένων όπως από κοινού μετά Βουλγάρων στρατιωτικών και πολιτικών υπαλλήλων και ιδιωτών, εμφανιζομένων ως κομμουνιστών, αποσείσωσιν τον ζυγόν της βουλγαρικής διοικήσεως… το ΚΚΕ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αποδεχθέν να εκδηλώσει την επαναστατικήν του ενέργειαν συμφώνως προς τας βουλγαρικάς υποδείξεις, συνεφώνησε και εις την γενομένην αυτώ μετά την γενομένην σύσκεψιν της 20ής Σεπτεμβρίου βουλγαρικήν σύστασιν, εκμαιευθείσαν υποδείξει του νομάρχου Δράμας, όπως το πραξικόπημα εκδηλωθεί εντός του μηνός Σεπτεμβρίου του 1941.

Κωνσταντίνος Σνωκ, 1946: Όλα όσα γράφονται για το κομμουνιστικό κίνημα και την συνεργασία των Ελλήνων κομμουνιστών με τους Βουλγάρους είναι παρμένα από επίσημα έγγραφα και εκθέσεις που βρίσκονται στα αρχεία των αρχών της Δράμας.

 

Η άποψη του ΚΚΕ

Το 1952-1953 το ΚΚΕ έθεσε σε εφαρμογή το Σχέδιο έρευνας και μελέτης για το κίνημα της Δράμας το 1941 με ανακρίσεις και υπομνήματα πολιτικών προσφύγων που συμμετείχαν στην Εξέγερση της Δράμας. Βασικός μάρτυρας υπήρξε ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Καβάλας του ΚΚΕ το 1941 και μοναδικός επιζών ηγέτης της Εξέγερσης Θεόκλητος Κρόκος: εμείς δεν είχαμε από τη σύσκεψη [της Ηλιοκώμης] απόφαση για να το κάνουμε [το κίνημα]… Νομίζω ότι ο Χαμαλίδης παρασύρθηκε στην προβοκάτσια των Βουλγάρων. Μήπως τον παρέσυρε ο Παστουρματζής; Ο Χαμαλίδης δεν είχε κόψει επαφή με τους αστυνομικούς Βουλγάρους και φαντάρους και τον έσπρωξαν να κάνει το κίνημα… έπεσε σε προβοκάτσια στημένη της βουλγαρικής Οχράνας, για να χτυπήσουν τις οργανώσεις μας που ήταν μαζικές… Πώς έγινε δεν ξέρω; (είναι δυνατόν να αναρωτιέται ένα τόσο υψηλόβαθμο και εμπλεκόμενο στην υπόθεση στέλεχος;)

Θανάσης Χατζής: Οι βουλγαρικές αρχές, σύμφωνα με βάσιμα στοιχεία που υπάρχουν, έντεχνα με τους ανθρώπους της βουλγαρικής αστυνομίας (Οχράνα) διέδιδαν και πολλαπλασίαζαν φήμες για εξέγερση στη Βουλγαρία και οργάνωναν προκλήσεις.

Πέτρος Ρούσος: Τις φήμες αυτές τις διέδιδε έντεχνα η Οχράνα (ασφάλεια των βουλγαροφασιστικών αρχών κατοχής) μέσω ανθρώπων της που έμπασε στις γραμμές των πατριωτών. Γι’ αυτό το πράγμα υπάρχουν τώρα, δυστυχώς πολύ αργοπορημένα, βάσιμα στοιχεία. Το αποτέλεσμα ήταν πως οι σύντροφοί μας λαθεμένα εκτίμησαν την κατάσταση, χωρίς να έχουν επαφή με την Αθήνα, [και] κάλεσαν τον λαό σε εξέγερση για τη νύχτα της 28ης προς 29η του Σεπτέμβρη 1941.

Μάρκος Βαφειάδης: η αντίληψη ότι ο Κόκκινος Στρατός θα συντρίψει τους Γερμανοφασίστες επιδρομείς στην Ανατολική Μακεδονία πήρε διαστάσεις χωρίς άλλο και με τη βοήθεια της Οχράνας και στάθηκε μια από τις κύριες αιτίες για το ξέσπασμα της ένοπλης εξέγερσης της Δράμας.

1) η βουλγαρική Οχράνα έδρασε στη Δυτική Μακεδονία, προφανώς εννοούν τη βουλγαρική μυστική αστυνομία (Οχράνα έδρασε και στην τσαρική Ρωσία),

2) τα «βάσιμα στοιχεία» που επικαλούνται ουδέποτε παρουσιάστηκαν, παρά επαναλαμβάνουν την άποψη του Θεόκλητου Κρόκου,

3) την περίοδο 1952-1953 υπάρχει ένα κλίμα πρακτορολογίας και χαφιεδισμού στο ΚΚΕ λόγω των συλλήψεων του παράνομου μηχανισμού του στην Αθήνα,

4) η άποψη περί προβοκάτσιας-παγίδας από τους Βουλγάρους και η απόδοση ευθυνών στον Παντελή Χαμαλίδη και στον Πέτρο Παστουρματζή που είχαν ήδη σκοτωθεί (άρα δεν μπορούσαν να απολογηθούν) απάλλασσε τον Θεόκλητο Κρόκο από την ευθύνη ότι γνώριζε, συναποφάσισε ή δεν απέτρεψε την Εξέγερση.

Η επίσημη άποψη του ΚΚΕ μέχρι τώρα δέχεται ότι η Εξέγερση ήταν μία ηρωική αλλά πρόωρη ενέργεια και υποστηρίζει ότι υπήρξαν «υποβολιμαίες διαδόσεις» που οδήγησαν την ηγεσία της οργάνωσης της Δράμας σε λαθεμένη εκτίμηση της κατάστασης, χωρίς να διασαφηνίζει από πού προήλθαν, θέτοντας έμμεσα (με τη λέξη «υποβολιμαίες») θέμα παγίδας, χωρίς να την κατονομάζει άμεσα:

Τη νύχτα της 28ης προς την 29η του Σεπτέμβρη 1941, οι κάτοικοι πολλών χωριών του νομού Δράμας ξεσηκώθηκαν εναντίον των Βουλγάρων κατακτητών. Πάνω από 2.000 πατριώτες, με επικεφαλής τους κομμουνιστές, χτύπησαν και κατέλυσαν τις αρχές κατοχής στο Δοξάτο και τα γύρω χωριά. Οι Βούλγαροι φασίστες, όμως, κινητοποίησαν ισχυρές δυνάμεις. Οι πατριώτες, παρά τη σθεναρή αντίστασή τους, υποχώρησαν. Οι φασίστες εφάρμοσαν σκληρά αντίποινα κατά του πληθυσμού

Η λαϊκή εξέγερση κατά των Βουλγάρων κατακτητών ήταν πρόωρη ενέργεια. Η ηγεσία της Κομματικής Οργάνωσης Δράμας, που έπεσε και η ίδια στις συγκρούσεις, εκτίμησε λαθεμένα την κατάσταση. Έδωσε πίστη σε υποβολιμαίες διαδόσεις για δήθεν εξέγερση στη Βουλγαρία κι έριξε το σύνθημα της ένοπλης μαζικής εξέγερσης. Όμως, παρά την έκβασή του, το κίνημα αυτό αποτελεί μια ηρωική σελίδα στην ιστορία της πάλης του ελληνικού λαού για τη λευτεριά (Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945, το 1984· Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄, το 2011).

Ήταν μια λαμπρή λαϊκή εξέγερση με χαρακτηριστικά αντάρτικου αγώνα (Νίκος Χρηστάνης, μέλος του ΚΚΕ, 2008).

 

Οι «επαφές» των ανταρτών με Βουλγάρους

Σαμψών Κανετίδης, ανατίναξε το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού στη Δράμα: Με όλους τους Βουλγάρους κομμουνιστές κόψαμε κάθε επαφή ακόμη από τον Αύγουστο, ύστερα από αυστηρή εντολή του Χαμαλίδη.

Βασίλης Τσουκαλίδης: το Μακεδονικό Γραφείο έδωσε εντολή να μην υπάρχουν επαφές με Βουλγάρους: Έτσι απομονώσαμε και δύο στρατιώτες ασυρματιστές που μας έδιναν πολύτιμες πληροφορίες.

Ηρακλής Μελετιάδης: ο Χαμαλίδης λάμβανε πολλά μέτρα προφύλαξης κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών του κινήματος.

Το ότι πιθανόν η βουλγαρική Ασφάλεια προσπάθησε να διαβρώσει το κίνημα μπορεί να συνδεθεί με το γεγονός ότι λίγες ημέρες πριν την Εξέγερση ένας, κατά δήλωσή του, Ρώσος ηλεκτρολόγος που ήθελε να αγωνιστεί μαζί με τους αντάρτες, συνελήφθη κοντά στο κρησφύγετό τους στην περιοχή των Κυργίων, αλλά επειδή ο Χαμαλίδης (που είχε ασκήσει το επάγγελμα του ηλεκτρολόγου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 στα αποξηραντικά έργα της Συμβολής από την εταιρεία Μονξ-Γιούλεν) πρόσεξε ότι τα χέρια του ηλεκτρολόγου ήταν λεπτά, καθαρά και χωρίς σημάδια χειρωνακτικής εργασίας, τον θεώρησε Βούλγαρο κατάσκοπο και διέταξε την εκτέλεσή του. Οι Βούλγαροι προφανώς είχαν κάποια πληροφορία για το κρησφύγετο των Κυργίων και προσπάθησαν να την επιβεβαιώσουν, αλλά ο Χαμαλίδης δεν έπεσε θύμα της παγίδας του Ρώσου ηλεκτρολόγου, άρα δεν θα διατηρούσε επαφές με Βουλγάρους.

 

Η προέλευση των «υποβολιμαίων διαδόσεων»

Υπήρξαν διαδόσεις, ποιοι τις υπέβαλαν και τις εμπνεύστηκαν; Πράγματι, είχε κυκλοφορήσει η είδηση ότι έγινε επανάσταση στη Βουλγαρία και ότι θα επαναστατήσουν και τα στρατεύματα κατοχής. Οι φήμες αυτές δεν προέρχονταν από τους Βουλγάρους, αλλά από τους Έλληνες αντάρτες για να εμψυχώσουν τους συμπατριώτες τους να εξεγερθούν και να ενταχθούν μαζικά στις τάξεις τους.

Κώστας Κωνσταντάρας, επιτελάρχης της 6ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης το 1944: Είδα χωρικούς που διάβασαν προκηρύξεις των επαναστατών και άλλους που τους άκουσαν με τα αυτιά τους να λένε ότι θα βοηθήσουν την επανάστασι ρωσικά αεροπλάνα, ότι η Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε απ’ τους Άγγλους και άλλα σχετικά. Τα έλεγαν αυτά οι επαναστάτες για να παρασύρουν περισσότερους πατριώτες, αλλά και τα πίστευαν και οι ίδιοι, γιατί από άγνοια του συσχετισμού δυνάμεων και από τυφλή ιδεολογική πίστι, ανέμεναν γρήγορη τη νίκη του “Κόκκινου Στρατού”, κομμουνιστική εξέγερσι μέσα στη Βουλγαρία και στάσι των “φαντάρων” του στρατού κατοχής.

Το γεγονός ότι οι διαδόσεις για εξέγερση κομμουνιστών στρατιωτών στη Βουλγαρία προέρχονταν από τους ίδιους τους Έλληνες αντάρτες επιβεβαίωσαν με μαρτυρίες παλιών κομμουνιστών της περιοχής της Δράμας οι Δημήτρης Πασχαλίδης και Τάσος Χατζηαναστασίου: Οι διαδόσεις όμως αυτές κάθε άλλο παρά υποβολιμαίες ήταν. Τις παρήγαγαν και τις διέδωσαν οι ίδιοι άνθρωποι που πήραν την απόφαση να οργανώσουν το κίνημα.

 

 

Η εκδοχή της Εξέγερσης

Το κίνημα της Δράμας ήταν λαϊκή και μη προβοκατόρικη εξέγερση:

1) Ο εισηγητής της άποψης περί προβοκάτσιας ήταν ο Έλληνας γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας το 1941 Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο συνεργαζόμενος δηλαδή με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές της Μακεδονίας διοικητής της και ιδεολογικός αντίπαλος του ΚΚΕ.

2) Οι ηγέτες της Εξέγερσης συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν από τους Βουλγάρους ή σκοτώθηκαν σε μάχες, όπως πολλοί αντάρτες, άρα δεν είναι δυνατόν να συνεργάστηκαν με τους Βουλγάρους, όπως υποστηρίζει η δεξιά βιβλιογραφία. Τα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου Παρασκευάς Δράκος (Μπάρμπας), Απόστολος Τζανής (Κωστάκης), Μωυσής Πασχαλίδης (Γρηγόρης) και Λάμπρος Μαζαράκης σκοτώθηκαν έξω από την Παλαιοκώμη στις 6 του Οκτώβρη 1941 κατευθυνόμενοι προς τον Στρυμόνα. Μαρίκα Θωμοπούλου, συνελήφθηκε, αλλά επέζησε: “Σκότωσέ μας εμένα και την κοπέλα, μην μας αφήνεις στα χέρια των Βουλγάρων”. Σήκωσε το πιστόλι του ο καημένος ο Γρηγόρης, αλλά το κατέβασε αμέσως. “Δεν μπορώ” λέει στον Μπάρμπα. “Αν μπορείς, πάρε το πιστόλι και σκότωσέ μας και τους τρεις, έτσι να πάμε”. Το χέρι του ήταν τραυματισμένο, δεν μπορούσε… Για την πατρίδα θυσιαζόμαστε κι εμείς. Εσείς που θα μείνετε να αγωνιστείτε… Αυτοί που μίλησαν και είπαν όλα αυτά ήταν ο Γρηγόρης και ο Λάμπρος. Οι υπόλοιποι ήταν σκοτωμένοι ή τραυματισμένοι… Εκτέλεσαν τα παιδιά, εκτέλεσαν μπροστά μου τον Μπάρμπα, και θαρρώ πως βλέπω ακόμα και σήμερα το βλέμμα του όταν γύρισε, με κοίταξε και μου ζήτησε μην τυχόν και μιλήσω και αποκαλύψω ποιοι ήμασταν και ποια ήταν η αποστολή μας.

Ο Παντελής Χαμαλίδης (Αλέκος) με τρεις συντρόφους του σκοτώθηκε στις 20 του Μάη 1942 στο Παραλίμνιο Σερρών σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες: Από τις τουφεκιές των Βουλγάρων τραυματίστηκε η γυναίκα και δυσκολευόταν να τρέξει, έμεινε πίσω. Για να μην την πιάσουν, γύρισε ένας από τους τρεις και τη σκότωσε με το πιστόλι του. Μισό χιλιόμετρο πιο κάτω οι τρεις άντρες σταμάτησαν. Στρατιώτες από το Ψυχικό τους έκλειναν τον δρόμο. Ταμπουρώθηκαν αμέσως σε έναν νερόλακκο που πλάγιαζαν βουβάλια και άρχισαν να βάζουν. Η μάχη κράτησε μία ώρα. Ύστερα έπαψαν οι πυροβολισμοί από τους κυκλωμένους. Όταν τέλειωσαν οι σφαίρες τους, αυτοκτόνησαν… Και οι τρεις είχαν από μία σφαίρα πιστολιού στο κεφάλι τους. Φαίνεται πως ο ένας σκότωσε τους άλλους δύο και ύστερα αυτοκτόνησε. Κάτω από τα χοντρά χωριάτικα σακάκια τους φορούσαν φυσεκλίκια. Τρία αυτόματα Τόμσον, ένα πιστόλι, χειροβομβίδες και μία τσάντα υπήρχαν σκορπισμένα γύρω τους.

3) Η πρώτη επίσημη ανακοίνωση της βουλγαρικής κυβέρνησης ανέφερε: Τη νύχτα της 28ης Σεπτεμβρίου μια ομάδα Ελλήνων που ήρθαν από τα όρια της σημερινής Ελλάδας αποπειράθηκε να παρασύρει κάποιους από τον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό και να καταλάβει τα κοινοτικά κτήρια σε ορισμένα χωριά της επαρχίας Δράμας.

4) Ο ηγέτης του ΚΚ Βουλγαρίας Βασίλ Κολάροφ σε δήλωσή του το 1941 τόνισε: Στην περιοχή της Δράμας και των Σερρών ξέσπασε εξέγερση. Κανένας τίμιος και συνειδητός πολίτης δεν πρέπει να αμφιβάλλει πως η εξέγερση αυτή προκλήθηκε από το κτηνώδικο καθεστώς του Φίλοφ στην Ελλάδα, και στον βουλγαρικό στρατό κατοχής ανατέθηκε ο ρόλος του δημίου.

5) Από έρευνες στα βουλγαρικά αρχεία του Στρατού, της Αστυνομίας και της Ασφάλειας αποδείχτηκε ότι δεν υπάρχουν αναφορές για προβοκάτσια (Γκεόργκι Δασκαλώφ, αν και θα έπρεπε οι εμπνευστές της να περηφανεύονται σε απόρρητα έγγραφα για την επιτυχία της). Το 1942 διεξήχθησαν από τις κατοχικές αρχές έρευνες και δίκες κατά Βούλγαρων αξιωματούχων, επειδή δεν πρόλαβαν το κίνημα, αν και υπήρχε πληροφορία στις αρχές του Σεπτέμβρη από τον Βούλγαρο πράκτορα 3699 από τη Θεσσαλονίκη ότι παρατηρείται κινητικότητα στη δυτική πλευρά του Στρυμόνα για να προετοιμαστεί εξέγερση στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές.

6) Οι Έλληνες κομμουνιστές θα μπορούσαν ενσυνείδητα να συνεργαστούν με τους Βούλγαρους κομμουνιστές, εξαιτίας της διεθνιστικής αλληλεγγύης, όχι όμως και με τους Βούλγαρους φασίστες που όχι μόνον κατέκτησαν την πατρίδα τους, αλλά και ασκούσαν διώξεις κατά των Βούλγαρων συντρόφων τους: Εμένα δεν με ενδιαφέρει αν ήταν προβοκάτσια ή όχι. Εμείς φτιάχναμε αγώνα και πιστεύαμε (Βαγγέλης Σιμιτσής).

7) Οι Έλληνες κομμουνιστές, έχοντας εμπειρία από τον χαφιεδικό μηχανισμό της δικτατορίας του Μεταξά, λογικά πρέπει να ήταν προσεκτικοί με Βούλγαρους φασίστες κατασκόπους που θα τους πλησίαζαν σαν Βούλγαροι κομμουνιστές και να μην παρασύρθηκαν από αυτούς, όπως αποδεικνύεται και με την υπόθεση του Βούλγαρου κατασκόπου ή Ρώσου ηλεκτρολόγου στο κρησφύγετο των Κυργίων.

8) Οι βουλγαρικές αρχές πιθανόν είχαν κάποιες ενδείξεις-πληροφορίες για αντάρτες στην περιοχή της Δράμας, άποψη που μπορεί να βασιστεί στην παρουσία του Ρώσου ηλεκτρολόγου στα Κύργια και στην πληροφορία του Βούλγαρου πράκτορα 3699 από τη Θεσσαλονίκη:

Αντώνης Παπαλούδης: Οι Βούλγαροι σαφώς και γνώριζαν κάποιες κινήσεις των ανταρτών. Εκείνο που δεν γνώριζαν ήταν το πού, πότε και πώς θα χτυπούσαν.

Σόλων Γρηγοριάδης: Δεν προκάλεσαν άμεσα οι Βούλγαροι την εξέγερση, αλλά γνώριζαν την προπαρασκευή της και είχαν ετοιμάσει τον φοβερό μηχανισμό της αντεπίθεσης.

Αν οι Βούλγαροι όμως πράγματι είχαν σαφείς πληροφορίες για το κίνημα και γνώριζαν τον τόπο και το χρόνο της εκδήλωσής του (και το άφησαν να εκδηλωθεί για να στραφούν κατά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής) δεν δικαιολογείται το γεγονός ότι οι αμυνόμενοι Βούλγαροι είχαν πολύ περισσότερες απώλειες (47 ή 104 αν συμπεριληφθούν και οι απώλειες από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις) από τους επιτιθέμενους Έλληνες το βράδυ της Εξέγερσης. Ο αιφνιδιασμός των αμυνόμενων Βουλγάρων και ο τραυματισμός του Βούλγαρου νομάρχη Δράμας Βασίλ Γκεοργκίεφ στο Δοξάτο το βράδυ της Εξέγερσης, αποδεικνύουν ότι οι επιθέσεις των εξεγερμένων δεν ήταν αναμενόμενες και ότι οι βουλγαρικές αρχές όχι μόνον δεν σκηνοθέτησαν, αλλά και δεν γνώριζαν ότι θα εκδηλωθεί εξέγερση.

Δημήτρης Πασχαλίδης – Τάσος Χατζηαναστασίου: Ωστόσο, παρά τη στενή παρακολούθηση των κομμουνιστών από τις βουλγαρικές αρχές, φαίνεται πως η συνωμοτικότητα των τελευταίων πέτυχε να τις παραπλανήσει σε μεγάλο βαθμό σχετικά με τους σκοπούς της κομμουνιστικής δραστηριότητας στην περιοχή. Από τα βουλγαρικά αρχεία προκύπτει ότι οι βουλγαρικές αρχές δεν γνώριζαν τους υπεύθυνους του ΚΚΕ στην περιοχή, ούτε καν ονομαστικά, και δεν τους έμαθαν ούτε μετά την καταστολή του κινήματος. Αφού λοιπόν σύμφωνα με τα βουλγαρικά αρχεία δεν γνώριζαν τα ονόματα των ηγετών των επαναστατών, πώς ήταν δυνατόν οι Βούλγαροι να συνεργάστηκαν μαζί τους ή να τους προσέγγισαν και να τους παραπλάνησαν μέσω πρακτόρων;

9) Οι Βούλγαροι δεν χρειάζονταν ένα σκηνοθετημένο κίνημα για να έχουν πρόφαση για διώξεις, επειδή ήδη μετά την είσοδό τους στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη είχαν αρχίσει τις απελάσεις και τους διωγμούς κατά των Ελλήνων. Η Εξέγερση, εξάλλου, επικεντρώθηκε στην περιοχή της Δράμας και δεν οργανώθηκε έτσι ώστε να κηρυχτεί ή να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη. Οι διώξεις και οι σφαγές από τους Βουλγάρους εντοπίζονται, κυρίως, στην περιοχή όπου προκλήθηκε η Εξέγερση, άρα αν υπήρχε η πρόθεση να εκτοπιστεί ο ελληνικός πληθυσμός της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης λόγω εξέγερσης, οι Βούλγαροι έπρεπε να προκαλέσουν μικρές και ελεγχόμενες εξεγέρσεις και να εφαρμόσουν ένα ευρύτερο σχέδιο προβοκάτσιας σε ολόκληρη την υπό την κατοχή τους περιοχή και όχι επιλεκτικά μόνον στην περιοχή της Δράμας.

10) Την εκδοχή της προβοκάτσιας δεν δέχονται δύο κείμενα που συντάχθηκαν στα τέλη της Κατοχής:

Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ: το κίνημα αυτό που ήταν οργανωμένο από τις εκεί οργανώσεις μας δεν μπόρεσε να σταθεί και να ριζώσει, αν και ήταν μια τεράστια ένοπλη δύναμη, γιατί στηρίχτηκε σε λανθασμένες προοπτικές για την εξέλιξη της πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης.

Επιτροπή Περιοχής Μακεδονίας του ΕΑΜ: Στην ίδια περίοδο (φθινόπωρο 1941) κάτω από την πρωτοφανή τρομοκρατία των Βουλγάρων κατακτητών στην Ανατολική Μακεδονία ξεσπά η πρώτη αυθόρμητη αντίσταση που καταλήγει στην ομαδική σφαγή χιλιάδων Ελλήνων, ιδιαίτερα στην περιφέρεια Δράμας και στο κάψιμο πολλών χωριών.

11) Στην Εξέγερση της Δράμας συμμετείχαν και πολέμησαν και μη κομμουνιστές, οπλαρχηγοί του Πόντου (Κωνσταντίνος Βασιλειάδης από την Ψηλή Ράχη, Στάθης Λεοντιάδης από τον Αίγειρο, Θεόδωρος Μικρόπουλος από το Μικρολίβαδο, Ιορδάνης Χασιαρής από την Καλλίφυτο), οι οποίοι αργότερα στράφηκαν κατά του ΕΛΑΣ (ο Κωνσταντίνος Βασιλειάδης ήταν υπαρχηγός του Αντών Τσαούς στο Τσαλ Νταγ). Για αυτούς ποτέ δεν εκτοξεύτηκε κατηγορία για προβοκάτσια και συνεργασία με τους Βουλγάρους, άρα η εκδοχή της προβοκάτσιας εξυπηρέτησε μόνον πολιτικούς λόγους και επινοήθηκε για να συκοφαντηθεί η τοπική κομμουνιστική οργάνωση της Δράμας και γενικότερα το ΚΚΕ.

12) Αντίποινα των ξένων κατακτητών σε αντιστασιακές ενέργειες υπήρξαν σε Καλάβρυτα, Χορτιάτη, Δίστομο κ.α., γιατί στη Δράμα ήταν προβοκάτσια το πρώτο οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα; Η εκδοχή της προβοκάτσιας που διατυπώθηκε στο βιβλίο του Χρυσοχόου στο τελευταίο έτος του Εμφυλίου Πολέμου (1949) εντάσσεται στο κλίμα της συκοφάντησης του ΚΚΕ (συμμορίτες, ΕΑΜοβούλγαροι).

 

Ο χαρακτήρας του Παντελή Χαμαλίδη

Ο Παντελής Χαμαλίδης (31 ετών το 1941) ήταν ποντιακής καταγωγής αν και γεννήθηκε στο Ακ Νταγ Μαντέν της Άγκυρας (εγκαταστάθηκε το 1924 στη Βυρώνεια Σερρών). Ήθελε να πετύχει κατάλυση της βουλγαρικής διοίκησης και κατάληψη της περιοχής.

Σύμφωνα με ομολογία του: Ζω τις καλύτερες-λεύτερες στιγμές της επαναστατικής μου ζωής.

Ήταν:

πολύ θερμόαιμος, είχε κάνει πολλές παρατολμίες. Ήταν παλληκάρι από τα λίγα. Πολύ νεαρός στο κίνημα, άπειρος και ευκολόπιστος (Θεόκλητος Κρόκος).

θαρραλέος, ορμητικός, γεμάτος πίστη και ενθουσιασμό, αυταρχικός όμως, εγωιστής και πεισματάρης σε υπέρτατο βαθμό (Στέργιος Βαλιούλης).

Είδα τον τόσο ενθουσιώδη Αλέκο τελείως καταπτοημένο, γιατί θεωρούσε τον εαυτό του υπεύθυνο για ό,τι έγινε (Γεώργιος Ντάφλος).

Τον ηρωισμό, την προσφορά στον αγώνα της ελευθερίας και την τιμιότητα του Παντελή Χαμαλίδη αποκαλύπτουν δύο περιστατικά:

Οι λιποταξίες στις τάξεις των ανταρτών τον ανάγκασαν να κάνει συγκέντρωση όλων και να μας πει ότι ο αγώνας αυτός που θα κάνουμε θα είναι σκληρός, δύσκολος, θα υποφέρουμε από ψωμί, θα μείνουμε γυμνοί, ξυπόλυτοι, και θα πρέπει ανοιχτά να δηλώσουν όλοι ποιος θα μπορέσει να αντέξει. Όλοι φώναξαν ότι θα παλέψουμε μέχρι τέλους (Θεόφιλος Μάλλιος).

Τον χειμώνα του 1941 το αντάρτικο τμήμα λιμοκτονούσε, Όλο αυτό το τετράμηνο μας προφύλαγε και μας έδινε χοιρινό και αλεύρι ο Δρυμότοπος, με αποδείξεις για να πληρώσουμε σε πρώτη ευκαιρία, γιατί ο Χαμαλίδης απαγόρευε να αρπάζουμε ζώα από τους χωρικούς (Μανόλης Μπαλτζής).

 

Οι αρνητικές και οι θετικές συνέπειες της Εξέγερσης

1) Σφαγή αμάχων.

2) Διάλυση των τοπικών κομμουνιστικών οργανώσεων.

3) Αργή ανάπτυξη του ΕΛΑΣ στην περιοχή της Δράμας, λόγω και της διαμόρφωσης στους κατοίκους της αντίληψης ότι η αντίσταση συνεπάγεται δεινά.

4) Ακυρώθηκε το βουλγαρικό σχέδιο για ειρηνική αφομοίωση του ελληνικού πληθυσμού.

5) Καταφάνηκε στους Συμμάχους αλλά και στους Γερμανούς ότι στην περιοχή μας κατοικούσαν Έλληνες και όχι Βούλγαροι: Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μας δεν άντεχε τους επιδρομείς και η επανάστασή μας το απέδειξε. Η επανάσταση ήταν το καλύτερο μνημείο ελληνικότητας της περιοχής μας… Ο ξεσηκωμός δεν ήταν ψευτοεπανάσταση, ήταν επανάσταση, ήταν η αρχή της λευτεριάς μας (τ. δήμαρχος Προσοτσάνης Κωνσταντίνος Ράγιας).

6) Αποθαρρύνθηκαν Βούλγαροι έποικοι να εγκατασταθούν στην περιοχή της Δράμας.

7) Η Εξέγερση πέτυχε να απελευθερώσει χωριά της περιοχής μας για μία μέρα, την Προσοτσάνη μέχρι τα ξημερώματα της 30ής του Σεπτέμβρη και τα Κύργια μέχρι τις 3 του Οκτώβρη. Αλλά ο αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων δεν επέτρεψε στους αντάρτες να διατηρήσουν τον έλεγχο των απελευθερωμένων εδαφών λόγω και της έλλειψης πολεμικού εξοπλισμού-τροφίμων και σχεδίου απομάκρυνσης των αμάχων.

 

Συμπέρασμα

Η Εξέγερση του Λαού της Α. Μακεδονίας. 1941

Ο ξεσηκωμός του Λαού των Ν. Σερρών-Δράμας και Καβάλας είναι ένα κίνημα ιστορικό και πρωτοπόρο, που άρχισε πολύ πριν αρχίσουν να εμφανίζονται μεμονωμένες ομάδες στην Δ. Μακεδονία, την Ήπειρο και στην Στερεά Ελλάδα, αλλά και πριν από την μεγάλη απόφαση της ίδρυσης του “Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου” (ΕΑΜ) και της ιδρύσεως του “ΕΛΑΣ”.

Το κίνημα αυτό εάν και οργανώθηκε και καθοδηγήθηκε από το Κόμμα μας προσπαθήσαμε να το δυσφημήσουμε και να το θάψουμε για να σκεπαστούν τα τραγικά –θα ταίριαζε να πούμε– τα εγκληματικά λάθη ορισμένων καθοδηγητών που πήραν στο λαιμό τους τόσον κόσμο και τους απεσταλμένους συντρ. του Μακεδονικού Γραφείου που σκοτώθηκαν στον Στρυμόνα στην προσπάθειά τους να περάσουν στην άλλη πλευρά της Γερμανοκρατούμενης Ελλάδας. Χειρόγραφο σημείωμα του Σταύρου Σταυρίδη, μέλους της Αχτιδικής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ το 1941, από το οποίο προκύπτει ότι:

1. Η Εξέγερση της Δράμας ήταν «ιστορικό και πρωτοπόρο κίνημα» πριν από την ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ (δεν αναφέρεται σε προβοκάτσια).

2. Οργανώθηκε και καθοδηγήθηκε από το ΚΚΕ (εννοεί προφανώς από την τοπική κομματική οργάνωση του ΚΚΕ, όχι από την κεντρική καθοδήγηση-την Αθήνα).

3. Υπήρξε δυσφήμιση του κινήματος αυτού από συντρόφους (πιθανόν να εννοεί από Δραμινούς για την απόσειση ευθυνών τους, αλλά και από μη Δραμινούς σε κεντρικό επίπεδο-Θανάσης Χατζής, Πέτρος Ρούσος, Μάρκος Βαφειάδης) λόγω της αποδοχής άμεσα ή έμμεσα της θεωρίας της προβοκάτσιας για να καλυφθούν λάθη.

4. Αυτά τα «εγκληματικά-τραγικά λάθη» ήταν ορισμένων καθοδηγητών (Παντελής Χαμαλίδης, Μιχάλης Γεωργιάδης;) που ξεκίνησαν το κίνημα πρόωρα.

5. Οι καθοδηγητές αυτοί «πήραν στο λαιμό τους» αθώους, ανίδεους και άμαχους Δραμινούς, αλλά και την ηγεσία του Μακεδονικού Γραφείου.

Το ΚΚΕ και το Μακεδονικό Γραφείο έδωσαν τη γραμμή για την ένοπλη οργάνωση αντίστασης κατά των κατακτητών (δημιουργία ΕΑΜ το Σεπτέμβρη του 1941) αλλά όχι για εξέγερση, γιατί τότε θα έπρεπε να οργανωθούν εξεγέρσεις σε πολλές περιοχές. Ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Δράμας του ΚΚΕ Παντελής Χαμαλίδης με επαναστατικό ηρωισμό, ενθουσιασμό και θάρρος έδωσε το σύνθημα για την Εξέγερση της Δράμας τον Σεπτέμβρη του 1941. Το Μακεδονικό Γραφείο προσπάθησε να τον σταματήσει, αλλά η Εξέγερση είχε ήδη αρχίσει.

Η Εξέγερση της Δράμας ήταν το πρώτο στην Ελλάδα και το δεύτερο στην Ευρώπη οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα κατά του Άξονα. Μία λαϊκή, πατριωτική, ηρωική, πρωτοπόρα αλλά και πρόωρη πράξη αντίστασης των Δραμινών με οργανωτές, καθοδηγητές και μπροστάρηδες τα τοπικά κομματικά στελέχη του ΚΚΕ. Τους Δραμινούς κομμουνιστές που αγωνίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, αλλά δεν συμβιβάστηκαν, δεν λύγισαν, δεν βουλγαρογράφτηκαν. Που πολέμησαν στο βουνό και στην πόλη, στο χωριό και στην κωμόπολη, άοπλοι και ένοπλοι, επιλέγοντας τον αγώνα κατά του κατακτητή και όχι τη συνεργασία μαζί του, προτιμώντας τη λευτεριά και όχι τη σκλαβιά.

 
Που βρίσκεται η Προσοτσάνη
greece_brown_glass

alt
Αποκτήστε το βιβλίο "Η Προσοτσάνη και η ιστορία της"
Τηλ. παραγγελίας: 2522023480

Kodikas_Prosotsanis_02

Αποκτήστε το Βιβλίο Σπαράγματα του Κώδικα Προσοτσάνης
Τηλ. παραγγελίας: 2522023480

stamps

Συλλεκτικά γραμματόσημα του Συλλόγου

youtubelogo
κλικ εδώ για video


facebook