Από τον αρχαιολόγο Παπαθανασίου Ευάγγελο

Στην πλαγιά του βουνού «Κέδρος» που ανήκει στην οροσειρά του Φαλακρού όρους, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της Προσοτσάνης, με νότια κλίτη και σε υψόμετρο περί των 600 μ., υπάρχει σπηλιά μέσα στην οποία είχε εγκατασταθεί με την άφιξή του εκ Παλαιστίνης, ο μικρασιάτης Όσιος Γερμανός (ο μετέπειτα ιδρυτής της μονής της Κοσινίτσης-Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο όρος). Στις αρχές της δεκαετίας του 860 μ.Χ., επί αυτοκράτορα Μιχαήλ του Γ’, και για τρεισήμισι χρόνια, διέμεινε στη σπηλιά αυτή, που είναι γνωστή σήμερα ως «του Αγίου Μάρκου». Η αρχική ονομασία του μονυδρίου-ασκητηρίου που ιδρύει ο όσιος είναι: Θεοτόκος η Σπηλαιώτισσα. Το μονύδριο ακμάζει κατά τους επόμενους αιώνες, έως και τον 14^ο αι., καθίσταται κατά την ίδια περίοδο, τοπικό προσκύνημα, λόγω και της ιδρυτικής σχέσεώς του με τον όσιο, και αρχικώς θα είχε σχέση μετοχικής εξαρτήσεως με την Μονή της Κοσινίτσης. Στο β’ μισό του 13^ου αι., το μονύδριο της Θεοτόκου της Σπηλαιωτίσσης, κάτω από άγνωστες συνθήκες, περιέρχεται στην κατοχή της αγιορείτικης μονής της Λαύρας. Σε έγγραφο του 1316, αναλύεται η περιουσιακή κατάσταση του μονυδρίου, το οποίο κατέχει δύο χωριά, τις προσόδους του πανηγυριού του Αγίου Παντελεήμονος Προσοτσάνης δίπλα στον Αγγίτη, μύλους, αμπέλια και ακόμη προκαθημένους, ανθρώπους δηλαδή, στην υπηρεσία της μονής, μεταξύ των οποίων και δέκα, ανάμεσά τους κι ένας ιερέας, από το χωριό Βομπλιτέα (Πύργοι).

(δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΗΩΣ" αριθμ. φύλλου 61)