Greek Albanian Bulgarian Czech Dutch English Estonian Finnish French German Icelandic Irish Italian Norwegian Portuguese Russian Slovenian Spanish Swedish Turkish
Εφημερίδα ΗΩΣ
Είσοδος μελών



  

Επισκέπτες
Έχουμε 85 επισκέπτες συνδεδεμένους

Ο Κώδικας του Ι.Ν. των Εισοδίων Προσοτσάνης (Καρσανίδης)

(Σύντομη αναφορά στη μορφή και το περιεχόμενό του)

Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος

Ο Κώδικας του ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου Προσοτσάνης (στο εξής Κώδικας Προσοτσάνης) είναι ένα χειρόγραφο απόσπασμα από τον Κώδικα Προσοτσάνης, που αποτελείται από δώδεκα (12) λιτά φύλλα τετραδίου τήρησης λογαριασμών, διαστάσεων 18x25,4 εκατοστών και φυλάσσεται από τον διευθυντή του Α΄ Δημοτικού Σχολείου στη βιβλιοθήκη του γραφείου του. Αποτελεί τη ζωντανότερη ιστορία της και καλύπτει μια χρονική περίοδο δεκαοκτώ (18) ετών της Τουρκοκρατίας από το 1890 μέχρι το 1908. Δεν μπορεί όμως ο Κώδικας να αναπληρώσει τη χρονική περίοδο πριν από το 1890 και μετά το 1908 ως την απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους το 1913, γιατί οι καταχωρήσεις του αρχίζουν από τις 16 Ιουλίου 1890 επί ποιμαντορίας του Μητροπολίτη Δράμας Γερμανού Γ’ (1879-1896) και σταματούν στις 31 Αυγούστου 1908 επί Μητροπολίτη Χρυσοστόμου (1902-1910). Παρά ταύτα θεωρούμε ότι ο Κώδικας αποτελεί μια πολύ σημαντική βιβλιογραφική ανακάλυψη για την εκπαιδευτική ιστορία του τόπου.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Κώδικας δεν ήταν γνωστός στη σχετική βιβλιογραφία, σε χειρόγραφη ή έντυπη μορφή. Τη σημαντικότερη ανακάλυψη του Κώδικα στις αποθήκες του σχολείου έκανε η δασκάλα του σχολείου κ. Σταυρούλα Βασιλειάδου την οποία και ευχαριστούμε θερμά. Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω από τη θέση αυτή και την πρώην διευθύντρια του Α’ δημοτικού σχολείου Προσοτσάνης κ. Αναστασία Παυλίδου για την πρόθυμη από μέρους της παραχώρηση του ανέκδοτου αυτού Κώδικα και για την εμπιστοσύνη με την οποία περιέβαλε, θέτοντας στη διάθεσή μου το πολύτιμο αυτό αρχειακό υλικό του σχολείου για σπουδή.

Η διάσωση του Κώδικα Προσοτσάνης (1890-1908) είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί αφορά μια πρώιμη περίοδο για την οποία δεν έχουν διασωθεί πολλές πληροφορίες για την εκπαίδευση του υπόδουλου Ελληνισμού. Από τη δημοσιοποίηση αυτού του πολύτιμου μεν για την εκπαιδευτική ιστορία της περιοχής αλλά ξεχασμένου ντοκουμέντου, πολλά έχει να ωφεληθεί ο τόπος και κυρίως οι νέοι μας. Ο κώδικας μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για τη δομή των σχολείων μετά το 1890, για τα σχολικά βιβλία, το μισθολόγιο των εκπαιδευτικών, την ανέγερση των Εκπαιδευτηρίων αλλά και του Οικοτροφείου θηλέων Προσοτσάνης, τη σχέση του Πατριαρχείου με τις κατά τόπους Μητροπόλεις κ.ά. Η σημασία δηλαδή του Κώδικα αυτού θα πρέπει να αποδεσμευτεί από τα στοιχεία που μας δίνει για την Προσοτσάνη και τη Μητρόπολη Δράμας. Πρέπει να ενταχθεί σε ευρύτερο πλαίσιο, να συσχετισθεί δηλαδή με την ισχύ και την εμβέλεια των Πατριαρχικών Κανονισμών που δημοσιεύτηκαν κατά την περίοδο αυτή. Καταδεικνύει ότι η επικοινωνία πρωτεύουσας- επαρχιών, Πατριαρχείου-Μητροπόλεων είναι πολύ συχνή και διεξάγεται με τακτικό και συστηματικό τρόπο. Καταγράφεται δηλαδή με σαφήνεια η πρόθεση εγκαθίδρυσης ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου για τα θέματα παιδείας και εκπαίδευσης, το οποίο να εποπτεύεται από την Εκκλησία και να έχει ως βασικό στόχο τη δημιουργία ενός δικτύου επικοινωνίας ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια μέσω των κατά τόπους Μητροπόλεων. Σε συγκεκριμένο άρθρο (άρθρο 20) καθορίζεται με σαφήνεια ότι τα σχολεία των επαρχιών λειτουργούν «επί τη βάσει των προγραμμάτων της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής» στην οποία προεδρεύει ο Πατριάρχης.

Το περιεχόμενο του Κώδικα Προσοτσάνης αφορά κατά ένα μέρος τους ετήσιους απολογισμούς εσόδων-εξόδων της εκκλησίας και των σχολείων της περιόδου 1890-1908. Μέσα από τις πυκνογραμμένες σελίδες με τους λογαριασμούς, τους μισθούς των δασκάλων και τα πρακτικά συνελεύσεων της Δημογεροντίας και της Κοινότητας, ξεπροβάλλουν ολοζώντανα, η ευγενική προσπάθεια και ο αγώνας που έκαναν οι κάτοικοι της Προσοτσάνης για τη σωτηρία και τη μόρφωση των παιδιών τους. Εκεί βλέπουμε ποια ήταν η κατάσταση των σχολείων, ποιες φροντίδες καταβάλλονταν για τη συντήρηση, τη βελτίωση και τον εξοπλισμό τους, καθώς και για τη στελέχωσή τους σε διδακτικό προσωπικό. Σημαντική μέριμνα λαμβανόταν και για την υγεία και την ευπρεπή εμφάνιση των κοριτσιών του Οικοτροφείου θηλέων Προσοτσάνης. Από  τα πρακτικά με τις πολλές δαπάνες που καταχωρούνται στον Κώδικα προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι η φροντίδα και το ενδιαφέρον των κατοίκων Προσοτσάνης για τα παιδιά τους, την προμήθεια βιβλίων και γραφικής ύλης, αλλά και την τήρηση της τάξης και της ασφάλειάς τους με το διορισμό παιδονόμων στα σχολεία και το Οικοτροφείο, ήταν πολύ μεγάλη.

Αντιγράφουμε εδώ μερικά αιτιολογικά δαπανών, που δεν έχουν μόνο κατατοπιστικό χαρακτήρα, αλλά συγκινούν με το ενδιαφέρον που φανερώνουν, αν και είναι γραμμένα σε απλή λογιστική γλώσσα: «διά τον ετήσιον μισθόν του διδασκάλου Γεωργίου Τριανταφυλλίδου, γρόσια[1] 1.258», « διά τον μισθόν δύο ετών της διδασκαλίσσης Αναστασίας Αγγέλου, γρόσια 1.487», «δι’ αγοράν βιβλίων της Σχολής, γρ. 1.208», «διά υλικόν χειροτεχνημάτων, γρ. 382,20», «δι’ εξαιρετικήν πληρωμήν χειροτεχνημάτων, γρ. 108», «εις αγοράν βιβλίων από Κοινότητα Δράμας, γρ. 118», «εις αγοράν ενός φουστανιού, γρ. 60», «εις μισθόν Ιωάννην Παιδονόμου, γρ. 500», «ενοίκιον διά διδασκάλους, γρ. 540». Τέτοιου είδους δαπάνες μπορεί να συναντήσει κανείς πολλές φυλλομετρώντας τον Κώδικα αυτό.

Η παλαιότερη χρονολογική σελίδα του Κώδικα με ημερομηνία 16 Ιουλίου 1890 αναφέρεται σε «έξοδα της εκκλησίας και των σχολείων επιθεωρηθέντα». Υπογράφεται από τους πέντε παρόντες στη συνέλευση προκρίτους της Κοινότητας και επικυρώνεται από το Μητροπολίτη Δράμας Γερμανό Γ’, με την υπογραφή του στο άνω μέρος της σελίδας. Στον πίνακα των εξόδων περιλαμβάνεται η μισθοδοσία δύο δασκάλων.

Η επόμενη σελίδα με ημερομηνία 21 Ιουλίου 1892 περιλαμβάνει εκτός από τα έξοδα μισθοδοσίας τριών δασκάλων και αυτά της επισκευής των σχολείων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το δισέλιδο πρακτικό με ημερομηνία 20 Ιουλίου 1900, στο οποίο η εκλεχθείσα οκταμελής Εφοροεπιτροπή κατά την πρώτη συνεδρίαση της αποφασίζει και καταγράφει σε έξι σημεία τους όρους εργασίας της «επί της διευθετήσεως και καλής διαχειρίσεως των εκκλησιαστικών και σχολικών πραγμάτων ως και πάσης της κινητής και ακίνητου περιουσίας της τε εκκλησίας και των σχολείων». Στο σημείο Δ΄ το πρακτικό αναφέρει ακόμη ότι: «Οφείλει άπαξ του μηνός ή και δις αν η χρεία το καλέση η οκταμελής Εφοροεπιτροπή μετά του προεστώτος να συσκέπτηται εκ εκτάκτους συνεδριάσεις περί επαρκών πόρων επί των αναγκών της τε σχολής και της Εκκλησίας άπαξ δε καθ’ εκάστην εβδομάδα να επισκέπτωνται και τα σχολεία».

Στις δύο τελευταίες σελίδες του Κώδικα με ημερομηνία 31 Αυγούστου 1908, αναφέρεται ότι ο Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος, επισκέφθηκε την «ωραίαν ημών ταύτην  Κοινότητα Προσωτσάνης, εφθάσαμεν ενταύθα και εγενόμεθα δεκτοί μετά βασιλικών ούτως τιμών και πρωτοφανούς εδηλώσεως αισθημάτων αγάπης και πόθου υϊκού», όπου αμέσως μετά τη θεία λειτουργία συγκάλεσε γενική συνέλευση των προκρίτων και των κατοίκων για ν’ αποφασίσουν μαζί  α) για την αποπεράτωση των Σχολών «αίτινες χρήζουσι χρισίματος εξωτερικού» και β) «οικοδομηθή εν τη Κωμόπολει ταύτη και Οικοτροφείον θηλέων προς φωτισμόν του ημετέρου έθνους…», ώστε να διαδοθεί η ελληνική γλώσσα και «αι ζωηφόροι ελληνικαί ιδέαι», αλλά και να διδαχθούν και τα έργα υφαντικής και κατασκευής ταπήτων όχι μόνο τα κορίτσια του οικοτροφείου αλλά και οι θυγατέρες των ελληνικών οικογενειών. Την εποπτεία του οικοτροφείου θα έχει η Αδελφότητα Κυριών της Δράμας συμβοηθούμενη με παρόμοια Αδελφότητα Κυριών που θα συσταθεί στην Προσοτσάνη, ενώ «τα του Οικοτροφείου θα κανονίση ιδιαίτερος Κανονισμός». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Κανονισμός δεν είναι, μέχρι σήμερα, γνωστός στη σχετική βιβλιογραφία, σε χειρόγραφη ή έντυπη μορφή.

Από τον Κώδικα πάντως μαθαίνουμε ότι το Οικοτροφείο θηλέων Προσοτσάνης λειτούργησε το 1908. Αδιάψευστη μαρτυρία για τη λειτουργία τόσο του Οικοτροφείου αρρένων Αλιστράτης το 1904, όσο και τη λειτουργία του Οικοτροφείου θηλέων Προσοτσάνης το 1908 αποτελεί αναμφίβολα η παρουσία του λαμπρού ιεράρχη, του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου (1902-1910), που επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο και αποφασιστικότητα για την οργάνωση της εκπαίδευσης στις επαρχίες της Δράμας και Ζιχνών, που αποτελούσαν τότε ενιαία Μητρόπολη.

Η λειτουργία βέβαια του Οικοτροφείου Προσοτσάνης δεν μαρτυρείται μόνο από τον διασωθέντα Κώδικα αλλά και από ανέκδοτα προξενικά έγγραφα (εκθέσεις, αναφορές, πίνακες κ.ά.) που ανακαλύψαμε κατά τις επισκέψεις μας στο Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και στο Δημοτικό Μουσείο Καβάλας-Τμήμα Ιστορικού Αρχείου, από μεταγραφή των εγγραφών του Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών (Α.Υ.Ε., φακ.1910 «Περί λειτουργίας του εν Προσωτσάνη Οικοτροφείου», αρ.εισαγ.1,αρ.εισερχ.1.116 (έγγραφο 714/24.12.1910), από μεταγραφή).

Εμείς μεταφέρουμε εδώ σε φωτοτυπία από το πρωτότυπο ένα απόσπασμα από τη σελίδα του Κώδικα που αναφέρεται στο Οικοτροφείο θηλέων Προσοτσάνης και στη συνέχεια παραθέτουμε τη μεταγραφή του. Μια προσπάθεια με πολλές δυσκολίες στη μεταγραφή του για πιστή απόδοση του κειμένου, διατηρώντας και τα τυχόν ορθογραφικά και συντακτικά λάθη. Ιδιαίτερη δυσκολία παρουσιάζουν αρκετές λέξεις του κειμένου, οι οποίες σχεδόν στο σύνολό τους είναι δυσανάγνωστες. Στη μεταγραφή των λέξεων του κειμένου μας βοήθησε ο καθηγητής Παλαιογραφίας του Α.Π.Θ. κ. Παν. Σωτηρούδης, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.

Το κείμενο (απόσπασμα) από τον Κώδικα έχει ως εξής:

«… Είτα προς φωτισμόν του ημετέρου έθνους απεφασίσθη να οικοδομηθή εν τη Κωμόπολει ταύτη και Οικοτροφείον των θηλέων, λαμβανομένων εκ των βουλγαροφώνων χωριών εκ των πολλών εις τα πάτρια και χρηζών οικογενειών των ημετέρων προκρίτων, ίνα διαδοθή ούτως η ωραία μας γλώσσα και αι ζωηφόροι ιδέαι και διδαχθώσι και τα έργα της υφαντικής και κατασκευής ταπήτων, βαθμιαίως όχι μόνον τα κοράσια του οικοτροφείου αλλά και αι θυγατέρες των ελληνικών οικογενειών. Την εποπτείαν του οικοτροφείου θα έχη η εν Δράμα Αδελφότης των Κυριών συνεπίκουρα έχουσα και παρόμοιαν αδελφότητα Κυριών συσταθησομένην ενταύθα. Τα του οικοτροφείου θα κανονίση ιδιαίτερος Κανονισμός.

Και εις ένδειξιν

Εν Προσωτσάνη τη 31 Αυγούστου 1908, βεβαιοί», ακολουθεί μονογραφή του Χρυσοστόμου.

Απ’ όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι:

  • Ο Κώδικας Προσοτσάνης (1890-1908) αποτελεί σημαντική πηγή για την εκπαιδευτική ιστορία του τόπου μας. Καλύπτει μια περίοδο δεκαοκτώ ετών της Τουρκοκρατίας και απηχεί γεγονότα μιας δύσκολης περιόδου μετά την εκδήλωση του βουλγαρικού σχίσματος το 1870.
  • Το ιστορικό διδακτήριο, που σώζεται σήμερα, αποτελεί το αποτέλεσμα προσπαθειών των κατοίκων της Προσοτσάνης σε μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονική περίοδο. Ταυτίζεται ακόμη με την προσωπικότητα του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, ο οποίος συνδύαζε και ισορροπούσε ανάμεσα σε δράσεις που αφορούσαν τόσο την προώθηση των ελληνικών γραμμάτων όσο και την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα, μέχρι τον Αύγουστο του 1908, οπότε σταματούν οι καταχωρίσεις στον Κώδικα.
  • Τα πρακτικά του Κώδικα επικυρώνονται από τους εκάστοτε Μητροπολίτες της Δράμας ή τους αρχιερατικούς επιτρόπους και είναι γραμμένα στη γνωστή αρχαΐζουσα εκκλησιαστική γλώσσα που χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ακριβολογία και πυκνότητα.
  • Μέσα από τον Κώδικα παρουσιάζεται με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο η έντυπη πνευματική δράση των κατοίκων της Προσοτσάνης κατά τη χρονική περίοδο 1890-1908 της τουρκικής κυριαρχίας, μαρτυρία που προϋποθέτει ένα ανάλογο προϋπάρχον υπόβαθρο, το οποίο διατήρησε τη συνέχεια της ελληνικής κοινωνίας.
  • Αξίζει να σημειωθεί ακόμη εδώ ότι μέσα από τον Κώδικα έχουμε σαφή εικόνα της προσπάθειας των κατοίκων της Προσοτσάνης, οι οποίοι στήριζαν εθνικά αλλά και οικονομικά τους εκάστοτε Μητροπολίτες Δράμας και Ζιχνών, που δεν περιόριζαν την εθνική τους εργασία μόνο στο Θείο Κήρυγμα, αλλά προέβαιναν σε αποφασιστικές και ουσιαστικές, αποτελεσματικές ενέργειες, προκειμένου να εξουδετερώσουν τα σχέδια των Εξαρχικών της περιοχής._


[1] Τουρκική (οθωμανική) λίρα: Νόμισμα διαιρούμενο σε 100 γρόσια των 40 παράδων έκαστο. Για μεγάλο χρονικό διάστημα τον 19ο αιώνα και μέχρι το 1914 η τουρκική λίρα ισοδυναμούσε περίπου με 23 δραχμές.

 
Που βρίσκεται η Προσοτσάνη
greece_brown_glass

alt
Αποκτήστε το βιβλίο "Η Προσοτσάνη και η ιστορία της"
Τηλ. παραγγελίας: 2522023480

Kodikas_Prosotsanis_02

Αποκτήστε το Βιβλίο Σπαράγματα του Κώδικα Προσοτσάνης
Τηλ. παραγγελίας: 2522023480

stamps

Συλλεκτικά γραμματόσημα του Συλλόγου

youtubelogo
κλικ εδώ για video


facebook